آشنایی با فعالیت نمایشی کودکان

نمایشنامه چیست ؟

نمایشنامه متن نگارش یافته ادبی – نمایشی است که برای اجرای روی صحنه تئاتر یا خواندن نوشته می شود.

« نمایشنامه » ژانر یا نوع ادبی خاصی است که با «داستان » تفاوت دارد، عناصر و ابزارهای نمایشنامه نویسی فراتر از داستان به کار گرفته می شوند.آنچه در داستان «بیان » و « توصیف» می شود، در نمایشنامه باید «دیده» و « تصویر» گردد.نمایشنامه نویسی » به شکل امروزی در ادبیات کشور ما جوان است و سابقه طولانی ندارد و در مقایسه با سایر انواع ادبی مثل، داستان نویسی ، شعر ، مقاله نویسی ، قطعه نویسی و .. گسترش نیافته است!

هر چند ما در شکل سنتی دارای نمایشهای با شکوه همچون نمایش تعزیه ایرانی ( شبیه خوانی)، پرده خوانی، نقالی، خیمه شب بازی ، سیاه بازی و سایر انواع نمایشهای آیینی و عامیانه هستیم ، اما متن اینگونه رفتارهای نمایشی اغلب « فی البداهه » ، شفاهی و یا شکلی از نسخه های شعرگونه نمایشی بوده است و با نمایشنامه نویسی امروزی متفاوت است.

امروزه همگام با توسعه هنر و ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران شاهد شکل گیری فعالیتهای خلاق و جدیدی چون « تئاتر مدرسه »، « تئاتر عروسکی » ،« نمایش برای کودکان درصحنه» ،«مهد کودک ها»، « نمایش در تلویزیون» و ... هستیم . اینها همه قبل از هر چیز به ادبیات نمایشی ( نمایشنامه ) و متون نمایشی محتاج هستند، که دستور کار و نقشه عملی و اجرایی ساختمان نمایشی آنها را مشخص کند.

به همین دلیل « نمایشنامه نویسی » به عنوان « هنر و فن» در حوزه ی فعالیتهای فرهنگی هنری بویژه کودکان و نوجوانان اهمیت پیدا کرده و ضرورت دارد تا به کشف و پرورش استعدادهای ادبی و نمایشنامه نویسی در میان مربیان ، معلمان و حتی اعضای نوجوان مراکز فرهنگی و هنری و مدارس بپردازیم.

ضرورت‌ها و قابلیت‌های نمایش کودک ونوجوان

نمایش کودکان و نوجوانان علاوه بر جنبه هنری و پیام‌رسانی که قابلیت اصلی تئاتر در معنای عام آن محسوب می‌شود دارای قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ویژه‌ای‌ست که آن‌را از تئاتر بزرگسال و تئاتر به معنای عام متمایز می‌سازد.

از سوی دیگر می‌دانیم که بچه‌ها گاه مشکلات اخلاقی و رفتاری خاصی دارند. "به طور مثال بچه‌ای اعتماد به نفس ندارد، بچه‌ای دروغ می‌گوید، بچه‌ای کم کاری می‌کند، بچه‌ای تنبل است. به واقع بهترین راه برای حل کردن مشکل این بچه‌ها این است که در کوران فعالیت تئاتری قرار بگیرد و به طور مثال در یک برنامه نمایشی نقشی را بازی کند و از طریق این نقش مشکل روانی و شخصیتی‌اش حل شود. این کاری است که در بسیاری از کشورهای جهان انجام می‌شود. سید مهدی شجاعی، نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان میگوید :"بچه‌ای که درسش را با زبان غیرمستقیم تئاتر بشنود، یقین بکنید طوری با تئاتر خو می‌کند که پس‌فردا اگر هم خودش هنرمند نشود، حداقل بیننده قابلی خواهد شد".

" نمایشنامه نویسی" نیازمند ذوق و استعداد نمایشی (خلاقیت های نمایشی) وآگاهی و مهارتهای فنی نگارش نمایشنامه است. نیاز اولیه انسان به نمایش، بصورت عام و بالقوه در همه آحاد بشر بویژه در کودکی و در " بازیهای نمایشی کودکان"symbolic) play ) دیده میشود. اغلب کودکان در بازیهای تقلیدی و نمادین خود درکودکی نقش بازی می کنند وبصورت خلاق و بدون متن یا نمایشنامه ای از پیش تعیین شده ، بصورت فی البداهه" دیالوگ"( گفتگو ها) و " منولوگ"( تک گویی) می کنند، " حرکات و حالات " شخصیتهای نمایش در این بازی های کودکانه ، به شیوه خلاق وآفرینشی توسط کودکان طراحی وتعریف میشود ودر نهایت ساده گی وروانی اتفاقات اصلی و فرعی یک ماجرا یا داستان تبدیل به اجرای زنده نمایشی میشود...

این" عمل خلاق " و" فعالیت آفرینشی کودکان " در حوزه آموزش و پرورش تبدیل به روش آموزشی خلاق و سازمان یافته با عنوان " نمایش خلاق" ( creative drama ) بعنوان یک روش آموزشی هنری- ادبی پیشرفته شد، که امروزه کاربردهای وسیع آموزشی و پرورشی دارد وبه عنوان یک فعالیت عام فرهنگی و تعریف شده در فعالیت های مراکزفرهنگی هنری کانون نیز جا گرفته است. ..( برای مطالعه بیشتر در این خصوص به منابع تالیف و ترجمه شده نمایش خلاق و تئاتر کودکان مراجعه کنید).

مربیان علاقه مند به فعالیت نمایشنامه نویسی در مراکز، توجه داشته باشند که از این روش در سطح پیشرفته تر در" کارگاههای تئاتر کودکان ونوجوانان " با عنوان " بدیهه سازی " نیز در سطوح مختلف تا دانشگاه استفاده میشود . ( کارگاه آموزشی تئاتر کودکان خانم دکتر کریستل هوفمن برای مربیان کانون تهران درسال 1385نیز بر مبنای همین روش خلاق طراحی و اجرا شد و عمده آموزشهای این استاد آلمانی تئاتر در قا لب تعامل شفاهی با مربیان واز طریق بازی های نمایشی و بصورت فی البداهه انجام شد).

بنابراین ما نیز میتوانیم در گام اول و بعنوان یک روش پیشرفته و خلاق در نمایشنامه نویسی و فعالیت پیش نیاز و آشنا در مراکزکانون، از" تعاملات خلاق شفاهی وبازیهای فی البداهه نمایشی " بهره وری نموده ونمایشنامه را از" صحنه کار کارگاهی " (کلامی و حرکتی) و عملی به "متن مکتوب " ( نمایشنامه) بکشانیم. 

انواع نمایشنامه :

پانتومیم

عروسکی

خیابانی

تئاتر

کچلک بازی

نقالی

سیاهه بازی

پهلوان بازی

تخته حوض

کمدیا دلاته

هنر نمایش معاصر اسلامی ( تعزیه )

منابع :

1- اینترنت

2- جزوه ارزشمند استادم جناب آقای بابک دهقانی